Is een cartoon een effectief middel om leerlingen te leren?
Sinds dit schooljaar gebruik ik concept cartoons om concepten aan te leren en strips om leerdoelen zichtbaar te maken. Als kind verslond ik zelf ontzettend veel strips. Destijds zag ik ze vooral als een kinderlijk vermaak: een manier om je fantasie de vrije loop te laten en jezelf te verliezen in de avonturen van bijvoorbeeld Suske en Wiske of Kuifje.
Op volwassen leeftijd ontdekte ik pas hoeveel educatieve waarde strips hebben. Ik lees ze nog steeds graag terug, juist om te zien wat er achter de tekeningen verscholen ligt. Als ik eerlijk ben, heb ik soms meer geleerd van stripverhalen dan van school. Niet alleen over geschiedenis en andere culturen, maar ook over techniek en natuurkunde.
Die ervaring wil ik graag doorgeven aan mijn leerlingen. Eén leerling vertelde mij dat natuurkunde vroeger maar stoffig was en dat hij er, naar eigen zeggen, niets van geleerd had. Voor mij was dat een kans om mijn lessen natuurkunde op een meer filosofische manier te benaderen. Mijn moment kwam tijdens de les over krachten. Ik beschouw Isaac Newton als een groot filosoof, iemand die de natuurkunde vorm gaf door gedachten om te zetten in concepten. Hij liet de wereld zien hoe onze zintuigen iets waarnemen wat we nog niet kunnen verklaren, en wist toch de drie basiswetten van de mechanica vast te leggen. Zelfs Einstein kon die wetten niet weerleggen. Sterker nog, hij bouwde er juist op voort met zijn eigen postulaten.
De les eindigde in een mooi gesprek over deze filosofische invalshoek van natuurkunde, verbonden aan thema’s zoals weer, klimaat en quantummechanica. Natuurlijk ben ik niet diep op die onderwerpen ingegaan, maar ik heb mijn leerlingen wel laten zien hoe alledaags natuurkunde is en tegelijk hoe ongrijpbaar, omdat we nog lang niet alles weten.
En hoe bijzonder is het om dit vervolgens in een stripverhaal terug te laten komen? In die vorm kunnen leerlingen de verwondering voelen die ik zelf als kind ook ervoer. Voor kenners is mijn voorliefde voor de avonturen van Kuifje daarbij direct herkenbaar.
Feedback formulier
In dezelfde stijl ga ik mijn klas om feedback vragen. Ik heb hiervoor in cartoon stijl een formulier gemaakt. De vragen zijn kort en ondubbelzinnig. Het gaan mij om het gebruik van de cartoons. Ik wil via deze directe manier feedback krijgen om het effect te meten. Overigens begrijp ik heel goed dat dit mijn werkvorm is en niet iedere leraar hiermee uit de voeten kan. Dit soort cartoons is voor mij een manier om een verhaal te vertellen.
Tenslotte
Tenslotte heb ik AI gevraag of deze cartoons gekoppeld kan worden aan de 12 bouwstenen voor effectieve didactiek en dit kwam eruit:
(Laat ik maar gelijk een conclusie trekken; ik ben het hier wel meer eens.)
📚 Leeruitkomsten – Strips gekoppeld aan de 12 bouwstenen
Bouwsteen 1 – Aandacht voor beginsituatie
Leeruitkomst: De student herkent dat natuurkundige begrippen (zoals kracht, moment, verbranding) direct toepasbaar zijn in een maritieme context. De strip sluit aan bij hun ervaringswereld aan boord (anker, kraan, motor, machinekamer).
Bouwsteen 2 – Activeren van voorkennis
Leeruitkomst: Door de cartoon-achtige setting denken studenten terug aan eerdere ervaringen (bijv. “ik heb zelf een kist geduwd” of “ik heb de rook van de uitlaat gezien”), waardoor voorkennis geactiveerd wordt.
Bouwsteen 3 – Stimuleren van motivatie
Leeruitkomst: De strips wekken nieuwsgierigheid en plezier. Studenten ervaren leren als leuker en zinvoller vergeleken met kale leerdoelen. Dit stimuleert intrinsieke motivatie.
Bouwsteen 4 – Structureren van de leerstof
Leeruitkomst: Elk strip-paneel visualiseert één kernbegrip/leerdoel. Studenten leren dat complexe theorie kan worden teruggebracht tot overzichtelijke, begrijpelijke eenheden.
Bouwsteen 5 – Geven van duidelijke uitleg
Leeruitkomst: Door de combinatie van beeld + korte tekstballon wordt de uitleg concreet, visueel en direct toepasbaar. Studenten begrijpen sneller zonder lange theoretische passages.
Bouwsteen 6 – Leren leren
Leeruitkomst: Studenten reflecteren via het feedbackformulier op welke werkvorm hen beter helpt leren. Dit versterkt hun zelfinzicht in leerstrategieën (beeldend vs. tekstueel).
Bouwsteen 7 – Oefenen
Leeruitkomst: Studenten kunnen de strip inzetten om begrippen zelf in nieuwe contexten toe te passen. Bijvoorbeeld: tekenen van eigen krachtpijlen of schrijven van eigen reactievergelijkingen.
Bouwsteen 8 – Geven van feedback
Leeruitkomst: Door peer feedback via het strip-feedbackformulier ervaren studenten dat hun mening telt en dat zij invloed hebben op de didactische keuzes van de docent.
Bouwsteen 9 – Zichtbaar maken van leren
Leeruitkomst: De ingevulde feedbackstrips en notities van studenten maken hun denkproces zichtbaar. Dit levert formatieve data op die de docent kan gebruiken.
Bouwsteen 10 – Variatie in werkvormen
Leeruitkomst: Studenten ervaren afwisseling tussen strips, conceptcartoons en tekstuele leerdoelen. Dit voorkomt eentonigheid en sluit aan bij verschillende leerstijlen.
Bouwsteen 11 – Samen leren
Leeruitkomst: Studenten bespreken de strip samen en koppelen hun interpretaties. Dit stimuleert sociale interactie, samenwerking en gezamenlijke begripsvorming.
Bouwsteen 12 – Toepassen en transfer
Leeruitkomst: Studenten passen de stripconcepten toe op echte maritieme situaties (bv. hefboom bij een kraan, verbranding in de motorruimte). Hierdoor leren ze transfereren van theorie naar praktijk.
✨ Conclusie / Portfolio-waarde
Met deze strips toon je aan dat je:
-
Effectieve didactische principes inzet (alle 12 bouwstenen).
-
Formatieve evaluatie toepast via peer feedback.
-
Motivatie en leertransfer stimuleert bij MBO-2 studenten in een maritieme leeromgeving.
-
Innovatieve werkvormen (beeld & cartoon) verbindt aan concrete leeruitkomsten.